شاپور بختیار (۴ تیر ۱۲۹۳ – ۱۵ مرداد ۱۳۷۰)[۱] سیاستمدار ایرانی بود که از ۱۵دی تا ۲۲بهمن ۱۳۵۷ به‌عنوان چهلمین نخست‌وزیر ایران فعالیت کرد. او دبیرکل سابق حزب ایران،[۲] عضو اخراج‌شده جبهه ملی ایران،[۳] و بنیان‌گذار نهضت مقاومت ملی ایران بود.[۴][۵]
برای دیدن فیلم مستند شاپور بختیار ” اینجا “ کلیک کنید.
کودکی و جوانی
شاپور بختیار در ۴ تیر ۱۲۹۳ از پدری به نام محمدرضا معروف به سردار فاتح بختیاری و مادری به نام نازبیگم، دختر صمصام‌السلطنه بختیاری، صدر اعظم پس از مشروطه به دنیا آمد. خانوادهٔ او از طوایف ایل بختیاری بودند.[۲۰] در آن زمان ایل بختیاری یکی از بانفوذترین قبایل به‌شمار می‌رفت و بختیاری‌ها توانسته بودند پست‌های بسیار مهم و حساس را در عرصهٔ سیاسی از آن خود کنند.[۵] پدربزرگ مادری بختیار، نجف قلی صمصمام‌السلطنه ۲ بار در ۱۲۹۱ و ۱۲۹۷ به نخست‌وزیری احمد شاه رسیده بود. ایل بختیاری سال‌ها در جهت حفظ مشروطه از گزند یورش استبداد قاجارها کوشش کرده بودند.[۲۱]
تحصیلات
شاپور بختیار، پس از پایان تحصیلات دورهٔ ابتدایی، تحصیلات متوسطه را ابتدا در اصفهان و سپس در بیروت به پایان رساند. او مدرک دیپلم خود را از مدرسه فرانسوی بیروت دریافت کرد. آشنایی او با دنیای سیاست و نظریات سوسیال دموکراتها و علاقه به فرهنگ و ادبیات فرانسه خصوصاً شعر از همان دبیرستان فرانسوی شروع شد و تا آخر با او ماند.[۵] بختیار قصد داشت بلافاصله بعد از اتمام دبیرستان به پاریس برود اما در ۱۳۱۳ اعدام پدر و ۴ تن از خویشاوندانش به جرم شورش مسلحانه، در جهت سرکوب ایلات توسط رضاشاه چاره‌ای جز بازگشت به ایران برای او باقی نگذاشت.[۵][۲۲]
وی مجدداً در ۱۳۱۵ به فرانسه رفت و در دانشگاه سوربن ثبت‌نام کرد. در ۱۳۱۸ با مدرک کارشناسی از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. بختیار در زمان جنگ داخلی اسپانیا به تیپ‌های بین‌المللی پیوست و در جبهه جمهوری‌خواهان جنگید.[۲۳] با شروع جنگ جهانی دوم و اشغال فرانسه تحصیلاتش با وقفه‌ای ۲ ساله روبه‌رو شد. شاپور وارد نهضت مقاومت ملی فرانسه شد و به عنوان یکی از سربازان فرانسه (ارتش سربازان خارجی مقیم فرانسه) در گردان اورلئان در راه آزادی این کشور جنگید. در ۱۳۲۴ دکترای خود را در حقوق و علوم سیاسی از دانشگاه سوربن دریافت کرد.[۲۴][۲۵] رسالهٔ دکترایش دربارهٔ رابطهٔ مذهب با قدرت سیاسی در جوامع باستانی (جدایی دین از سیاست) بود.[۲۶] او دو مدرک کارشناسی در زمینه‌های فلسفه و اقتصاد عمومی، نیز دارد.[۵] شاپور بختیار سیاستمداری شعردوست و شعرشناس بود و به حافظ انس و شیفتگی خاصی داشت.[۲۷] او به زبان فرانسوی و انگلیسی تسلط داشت و علاوه بر آن با زبان‌های آلمانی و عربی و بسیاری از نویسندگان و سیاست‌مداران برجستهٔ غرب و فرانسه آشنایی داشت.[۲۸]
او از منتقدین محمدرضا پهلوی بود و پس از سقوط محمد مصدق، به همراه مهدی بازرگان و سید رضا زنجانی، نهضت مقاومت ملی را تشکیل داد.[۶] پس از آن نیز چندین بار به زندان افتاد. بختیار در ۱۵ دی ۱۳۵۷ با محمدرضا پهلوی بر سر نخست‌وزیری به توافق رسید.[۷] پس از پذیرش نخست‌وزیری، در جلسه شورای مرکزی جبهه ملی ایران، اخراج بختیار به دلیل عدم رعایت انضباط سازمانی، زیرپا گذاشتن مصوبات قبلی شورای مرکزی (مبنی بر غیرقانونی‌بودن سلطنت پهلوی)[۸] و عدم کسب اجازه از شورای مرکزی جبهه ملی برای ریاست دولت،[۹] به رأی گذاشته شد و با رأی اکثریت قاطع اعضا، بختیار از جبهه ملی اخراج شد.[۱۰][۱۱]حکومت بختیار نخستین دولت مخالف نحوهٔ حکومت شاه پس از کودتای ۲۸ مرداد بود.[۱۲] او هم‌چنین در زمان نخست‌وزیری، در میان مردم از حمایت بسیار کمی برخوردار بود.[۱۳]
او فرودگاه را برای ورود روح‌الله خمینی باز کرد و خمینی در همان روز در بهشت زهرا گفت توی دهن این دولت (بختیار میزنم) . با اینحال بختیار شروع به مذاکره با آنها کرد. سپس در ۲۰ بهمن اعلام کرد تغییر رژیم به جمهوری ممکن است[۱۶] و امرای ارتش در جلسه صبح ۲۲ بهمن اعلام کردند در بین دو جمهوری بی‌طرف باقی میمانند و دولت او سقوط کرد.[۱۷] بختیار شش ماه در ایران مخفیانه زندگی کرد و در تیر ۱۳۵۸ به فرانسه رفت.
در فرانسه در قالب نهضت مقاومت ملی ایران (که نامش تأثیر پذیرفته بود از سازمان نهضت مقاومت ملی که پس از کودتای ۲۸ مرداد تشکیل شد و بختیار در آن حضور داشت) به فعالیت علیه جمهوری اسلامی ایران پرداخت.[۷] او هدف یک ترور ناموفق در تابستان ۱۳۵۹ توسط گروهی به رهبری انیس نقاش قرار گرفت. دومین ترور در ۱۵ مرداد ۱۳۷۰ منجر به قتل وی در پاریس شد.[۱۸] ] این عملیات بلافاصله بعداز ترور عبدالرحمن برومند انجام شد.
پانویس
- Milani، Abbas (۲۰۰۸). Eminent Persians: The Men and Women Who Made Modern-1 Iran, 1941-1979. Syracuse University Press and Persian World Press. ص. ۱۰۹. شابک ۹۷۸-۰-۸۱۵۶-۰۹۰۷-۰.
- ۲-
- بیانیه ۱۰ دیماه، هیئت اجرائیه حزب ایران – روزنامه کیهان مورخ ۱۳۵۷/۱۰/۱۶
- ۳-جبهه ملی ایران در بیانیه نهم دیماه ۱۳۵۷ اعلام کرده بود که اگر بختیار نخست‌وزیری را قبول کند، از جبهه ملی اخراج خواهد شد. روز پس از پذیرش نخست‌وزیری، در جلسه شورای مرکزی، اخراج او به رای گذاشته شد و با رای اتفاق آراء، حکم اخراج او صادر شد
- ۴-
- “Shahpur Bakhtiar prime minister of Iran”. Encyclopedia Britannica (به انگلیسی).
the last prime minister (January 4–February 11, 1979) under Mohammad Reza Shah Pahlavi.
- ۵-میلانی، عباس (۸ اوت ۲۰۱۱). «شاپور بختیار؛ سیاستمداری که بختیار نبود». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۱.
- ۶-
- Iranian Oral History Project. «Shapour Bakhtiar». Harvard University.
- رهبر، محمد (۵ اوت ۲۰۱۱). «شاپور بختیار در روایت جمهوری اسلامی». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۱.
- ۷-
- که در بیانیه ۱۴ آبان (به امضای کریم سنجابی) و بیانیه ۲۳ آذر (شورای مرکزی جبهه ملی) اعلام شده بود
- ۸-
- کاتوزیان، همایون. مصدق و نبرد قدرت. مؤسسه رسا. – ترجمه احمد تدین
- ۹-
- سنجابی، کریم. امیدها و ناامیدی‌ها.
- ۱۰-
- برزگر، جمشید (۴ اوت ۲۰۱۱). «پیشه بدفرجام صدارت و سرنوشت یگانه بختیار». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۱.
- ۱۱-
- اکبری، حمید (۷ اوت ۲۰۱۱). «پژواک پیام نخست‌وزیری بختیار در بیستمین سالروز ترورش». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۱.
- ۱۲-
- کاتوزیان، همایون. مصدق و نبرد قدرت. مؤسسه رسا. – ترجمه به فارسی از احمد تدین
- ۱۳-
- ابراهیمی خوجین، محمدتقی (۲۱ بهمن ۱۳۹۳). «مصالحه ناکام؛ چرا بختیار به دیدار امام نرفت؟». تاریخ ایرانی. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۲.
- ۱۴-
- امیرانتظام، عباس (۱۳۷۹). آن سوی اتهام. نشر نی.
- ۱۵-
- روزنامه کیهان -۲۱ بهمن ۱۳۵۷ ص۵.
- ۱۶-
- «از حبس تا حصر؛ متن کامل گفت‌وگو با آیت‌الله منتظری». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۸ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۲.
- -۱۷
- شهروز، کاوه (۹ اوت ۲۰۱۱). «میراث حقوق بشری شاپور بختیار». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۱.
- -۱۸
- http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/08/110727_l23_bakhtiar_20th_anniv_anis_naccache.shtml
- ۱۹-
- «شاپور بختیار: از تولد تا ترور». رادیو فردا. ۴ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۱.
- -۲۰
- جمشید، برزگر (۴ اوت ۲۰۱۱). «پیشه بدفرجام صدارت و سرنوشت یگانه بختیار». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۱.
- ۲۱-
- نهاوندی، هوشنگ (۷ اوت ۲۰۱۱). «روایتی دیگر: بختیار چرا و چگونه نخست‌وزیر شد؟». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۱.
- ۲۲-
- “Spanish citizenship for descendants of International Brigades: The unsung heroes of the Civil War”. thinkSPAIN (به انگلیسی). Retrieved ۲۰۲۰-۱۰-۲۸.
- ۲۳-
- Milani, “Shapur Bakhtiyar”, Eminent Persians: The Men and Women who Made Modern Iran,1941-1979, ۱: ۱۰۵.
- ۲۴
- «زندگی‌نامه شاپور بختیار به قلم او» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۲۶ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۱.
- ۲۵
- بختیار، هومان (۴ اوت ۲۰۱۱). «بختیار؛ سرشتی ویژه که قدرش را ندانستیم». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۱.
- ۲۶
- «بختیار؛ شیفته و شیدای حافظ». بی‌بی‌سی فارسی. ۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۱.
- ۲۷
اکبری، حمید (۵ اوت ۲۰۱۱). ««من اول انسانم، بعد ایرانیم و بعد مسلمانم»: جاذبه‌های شاپور بختیار». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۱.
۲۸-
منبع نوشته ها : https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1