آشنایی عمومی با گیاهان به تخصص خاصی نیاز ندارد. مردم عادی بومی واژه هایی را برای نامگذاری گیاهان استفاده می کنند که در بسیاری موارد بسیار دقیق بوده و با نامگذاری های علمی همخوانی دارد.
با این وجود، حتی بسیاری از متخصصین حتی آذری زبان که به نوعی با گیاهان سروکار دارند با واژه های بومی ترکی آذربایجانی آشنایی کافی ندارند. در این نوشته، مجموعه ای از اسامی گیاهان بومی شهرستان میانه به زبان ترکی آذربایجانی با زبان محاوره ای عامه مردم میانه جهت آشنایی همشهریان محترم و آذری زبانان عزیز و متخصصین رشته های مختلف مرتبط با گیاهان تهیه و تدوین شده و معادل فارسی هر کدام از آنها نیز آورده شده است، باشد که به سوالات مکرری که در این زمینه از سوی مردم عادی و دانشجویان و حتی متخصصین می شود، به طور قابل قبول پاسخ داده شود.
در این مطلب، از درج اسامی علمی به دلیل تخصصی کردن مبحث خودداری شده است.
شماره ترکی آذربایجانی (محاوره میانه ای) معادل فارسی
۱ آت قویروغو دم اسب – بهمن (شال دم)
۲ آجی بیآن تلخه بیان
۳ آغ اُت، وَلَه میر یولاف وحشی
۴ آلا قانقال (آلا قالقان) کنگر صحرایی
۵ اَستوقودوس اسطوخودوس
۶ اِشَّک خشخاشی ورث
۷ اِشّک/سَبَرگه یونجاسی، ساری یونجا یونجه زرد
۸ اَمَن کُومَنجی (دوگمَچَه) پنیرک
۹ اوزَرّلیک اسپند
۱۰ اوش قولاخ، سَبَرگَه شبدر
۱۱ اوشقون ریواس
۱۲ اَوَلیک ترشک مواج
۱۳ ایپلیکجًه تمشکین
۱۴ ایت اوتو، آغ باش، قوخاغان ازمک
۱۵ ایت سوآلاغی کلاغک
۱۶ ایلیشیم، بوستان پوزان، سرطان، ساریلیخ، لیف سس
۱۷ ایسپناخ اسفناج
۱۸ ایلان یاستیغی نی لویی
۱۹ اینَک امجَه یی مگس گیر، سیلن
۲۰ بابانِح بابونه
۲۱ بادامچا بادام کوهی
۲۲ بالاغ اُتو کاهوی وحشی
۲۳ بالِح دنی تخم بالنگو
۲۴ بالدیرقان گلپر
۲۵ بَنوشَه بنفشه
۲۶ بورانی کدو تنبل
۲۷ بَزَرَک بزرک، بذر کتان
۲۸ بورک آغاجی دارواش
۲۹ بوی شنبلیله
۳۰ بوییک تیکان تمشک
۳۱ بویاق روناس
۳۲ بویمادَرَن بومادران
۳۳ بیزوشا بارهنگ کبیر
۳۴ بیسم اله گولو درخت اقاقیا
۳۵ بولاغ اوتو علف چشمه
۳۶ پازی تره سی برگ چغندر
۳۷ پَرپینَه خرفه
۳۸ پُؤلیک، سَنگَنَح ماشک
۳۹ پیتیراخ (دُووز پیتراغی) توق
۴۰ پیرپیز آتشین
۴۱ پیش پیشی بیدمشک
۴۲ پیشیک اوتو علف گربه، سنبل الطیب
۴۳ پیشیک جیرناغی، جوجَه گوزو، چنته چوبان کیسه کشیش
۴۴ تَرَه توندَ، آجی تَرَه شاهی، تره تیزک
۴۵ تل کمبوزه
۴۶ توپّیز (قوش قونماز) شکرتیغال، قندورک
۴۷ توکلوجَه چای کوهی
۴۸ تورپَح (تورپک) خردل وحشی
۴۹ تورشَک ترشک
۵۰ تولکو قویروغی دم روباهی، جو وحشی
۵۱ جین جیلن (جین جیلم) علف جوجه
۵۲ جَیَن جگن
۵۳ جین قارپیزی کَوَر، هندوانه ابوجهل
۵۴ چاتلانقوش، آغ ساقیزی، پیرآغاجی بنه
۵۵ چاقّیرتیکانی گل گندم چمنزار
۵۶ چالی سنجد تلخ
۵۷ چای آلاغی مرزنگوش
۵۸ چای دوویسی (آش دووسی) برنج گرده، برنج چلیپا
۵۹ چاییر مرغ
۶۰ چوبان یاستیغی کلاه میرحسن
۶۱ چیتدیخ (چیرتدیق) کاسنی
۶۲ خانم سالّاندی، قیرمیزی پاچا، قاراگُز تاج خروس
۶۳ ختمی گولی گل ختمی
۶۴ خَشَ اسپرس
۶۵ داری ارزن
۶۶ داش جاباغی گلسنگ
۶۷ داغ سوغانی پیاز کوهی
۶۸ داغ مَرزَسی مرزه کوهی
۶۹ دامارّیجا (بوی یارپاغی) بارهنگ صغیر
۷۰ دَلَ بنگ رازیانه
۷۱ دلی بات بات بنگدانه
۷۲ دمیرتیکانی خارخاسک
۷۳ دَوَ تیکانی یانداخ (یانداق) خار شتر
۷۴ دَوَدابانی گوش خرگوش
۷۵ دوشان آلماسی، چالقی شیرخشت، چالگو
۷۶ دوه دابانی زیره هرز زراعی
۷۷ دیل قانادان شیرپنیر
۷۸ زیریش (زیریشک) زرشک
۷۹ ساباح گُرَسَن اویارسلام، آبیارسلام
۸۰ سارماشیخ، پوشَنَ پیچک صحرایی
۸۱ ساری تیکان گلرنگ وحشی
۸۲ ساری گول نسترن مطعر (زرد)
۸۳ سرچَه اُتو گندمک، گندم دانه تسبیحی
۸۴ سوپورگَه سورگوم جارویی
۸۵ سوتتوجَ، سوتّی یَن فرفیون
۸۶ سووآلاخ موسیر
۸۷ سُوید/سوگود بید
۸۸ سُوید اُتو هفت بند ایرانی
۸۹ سهلاب ثعلب باتلاقی
۹۰ سیغیر/سیری قویروغو گل ماهور، خرگوشک
۹۱ سیلیف سوروف
۹۲ شادَنَه، چَتَنه شاهدانه
۹۳ شاماما دستنبو
۹۴ شَتَره (شاتَرَه سی) شاه تره
۹۵ شقّنَه (اِشّک لالَه سی) شقایق وحشی
۹۶ شلقم سیب زمینی ترشی
۹۷ شومو (شومون) اسفناج چهار دانه ای
۹۸ شووَرَن خاکشیر
۹۹ شیرین بیآن شیرین بیان
۱۰۰ صابون سیلن، قلیونک
۱۰۱ قاپاخلیجا (خُروز داشّاغی) قدومه
۱۰۲ قارا بَزَرَح، زَی رَح بالنگو
۱۰۳ قارا یمیشان زالزالک وحشی
۱۰۴ قاراغاش (قَرَغاش) نارون
۱۰۵ قارامیخ شبیه چالی
۱۰۶ قارایارپاخ، قاراقولاخ مریم گلی
۱۰۷ قارچیچهیی (دانا داشّاغی) گل حسرت
۱۰۸ قارقا تاباغی، هویارپاغی باباآدم
۱۰۹ قاطیر قویریغی پنجهک، علف باغ
۱۱۰ قان قورودان قیاق
۱۱۱ قیرخ بوروم، گِچی اوتو، آت قویروغو دم اسب
۱۱۲ قَزاَیاغی (قازاَیاغی) پای غازی، غازپا
۱۱۳ قزیل گول گل محمدی، گل گلاب
۱۱۴ قلمه تبریزی
۱۱۵ قَمیش نی
۱۱۶ قوزی قولاغی گاوزبان بدل (ایتالیایی)
۱۱۷ قوش اَبَّیی، خرمن اوتو علف هفت بند
۱۱۸ قی نَنَه دیلی کاکتوس راکتی
۱۱۹ قیندیرقا سازو
۱۲۰ قیزلار اوشقونو گیاهی شبیه اسپند
۱۲۱ قیلپین جومیش (علف پشمکی)
۱۲۲ کاوار (سوزی) تره
۱۲۳ کروشنه گاودانه
۱۲۴ کروویز کرفس وحشی
۱۲۵ کّکیرَه (قاراباش، گوباش) گل گندم
۱۲۶ کلوخا گل جالیز
۱۲۷ کورا سپیدار
۱۲۸ کهلیک اوتو آویشن
۱۲۹ گچی بوینوزو خرنوب، جولدوزک
۱۳۰ گلین بارماغی انگشت عروس
۱۳۱ گوزبان، گوزابان، سیغیر دیلی، دیل اوتو گاوزبان
۱۳۲ گوش اوزومو تاج ریزی
۱۳۳ گوش دیلی درخت زبان گنجشک، ون
۱۳۴ گیزی تیکانی، اَل یاندیران گزنه
۱۳۵ گیلدیک (ایت بورنو) نسترن کوهی، نسترن شرقی
۱۳۶ میخنگ (قرنفیل) میخک
۱۳۷ مین چیچک شاهپسند
۱۳۸ نوروز گولو زنبق وحشی
۱۳۹ وَرَک رز ایرانی، علف خرس
۱۴۰ هنقیلیش/خنقیلیش، داغ تَرَسی شیر مرغ، علف تگرگی
۱۴۱ یارا اوتو، قان قورودان بومادران هزاربرگ
۱۴۲ یارپز پونه
۱۴۳ یارما بلغور
۱۴۴ یاغلوجا، شوران سلمه تره
۱۴۵ یربادامی بادام زمینی
۱۴۶ یِل آپاران، یل قووان، شوشَه قلیان گل قاصد
۱۴۷ یِملیک شنگ
۱۴۸ یمیشان زالزالک
۱۴۹ یورقون/یولقون (آغاجی) درخت گز
۱۵۰ یوشان درمنه
چند نکته مهم:
§ کاکوتی همان کهلیک اوتی نیست.
§ قارچیچگی گل یخ نیست.
§ گلسنگ نوعی گیاه نیست بلکه موجودی است که از همکاری قارچ و جلبک ایجاد شده است
§ مرحله کال میوه‌هایی مثل طالبی، گرمگ و خربزه را “کمبوزه” می‌گویند که در ترکی آذری با آن تل و یا کالک یا خیرچا گفته می شود.
§ یارما (بلغور) خرده های دانه غلات مثل گندم، جو و یولاف است.
در جمع آوری این مطالب آقایان عادل رمضانی، محمدرضا مختاری، سعید صادقی، طهماسب کاوسی و محمدباقر مشایخی کمک های ارزنده ای نمودند که بدین وسیله از ایشان قدردانی می نمایم.
منبع : https://vom.ir/sjamshidi/posts/44174